نقد و بررسی شعر سودای فریاد

 

 

سودایِ فریاد 

بر زخمه ی بی تابِ زخم هایمان

درمانی اگر نبود

شعله ای بگذار

تا آتشفشانِ درد

از نایِ خونینِ زمین

زبانه کشد

 

بر گره ی کورِ بغض هایمان

راهی به فریادی

اگر نبود

مُهرِ بوسه ای بگذار

تا توفانِ واژگانِ سرگردان

بر زبان

روان گردد

 

بر کُلونِ بسته ی دست هایمان

نشان از گسستی

اگر نبود

با نوازشِ انگشتانت

نوشدارویی بگذار

تا تن پاره ی جان

از رّدِ کبودِ اسارت

دمی رها بماند

 

بر نامرادیِ ایاممان

فرجامی اگر نبود

نغمه ی تازه ای

از نهانِ ساز بگذار

تا شاید

سودایِ دیربازِ کودکانِ دیروز

بر برگ برگِ قصه ها

تعبیر گردد

 

 

ارسلان- تهران

سوم دی ماه یکهزار و چهار صد

 

 نقد و بررسی

 

شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی بیانگر تنش‌های درونی و ناکامی‌های جمعی است که با استفاده از استعاره‌های قوی و تصاویر شاعرانه به تصویر کشیده شده است. این شعر به‌طور کلی درباره ناتوانی انسان در مواجهه با مشکلات و تلاش برای رهایی از اسارت‌های درونی و بیرونی سخن می‌گوید. شعر در چهار بند بیان شده است، هر بند با بیان یک جنبه از ناامیدی یا گرفتاری شروع می‌شود و سپس به یک آرزوی شاعرانه یا راه‌حلی استعاری ختم می‌شود.

تصویر "آتشفشان درد": در این بند، شاعر از زخمی بی‌تاب و درمان‌ناپذیر می‌گوید که تبدیل به آتشفشانی از درد می‌شود. این تصویر حسی از انباشته شدن رنج و در نهایت فوران آن را القا می‌کند.
"توفان واژگان سرگردان": در این بخش، شاعر به بغضی اشاره می‌کند که گره‌ای کور است، و تنها راه آن بوسه‌ای است که واژگان را رها سازد. توفان واژگان، نماد رهایی کلام از بند احساسات فروخفته است که بر زبان شاعر روان می‌گردد.
"رد کبود اسارت": این تصویر نمادی از تنهایی و اسارت درونی است که تنها با نوازش دستان معشوق یا نیرویی شفابخش از زخم‌های کبود رها می‌شود. واژه "نوشدارو" یادآور داستان‌های کهن ایرانی است که به‌نوعی درمان نهایی درد را به ذهن می‌آورد.
"سودای دیرباز کودکان دیروز": در پایان، شاعر با اشاره به خاطرات کودکی و آرزوهای از دست رفته، نغمه‌ای تازه از ساز زندگی می‌طلبد. این بخش حسرت و امید را در کنار هم نشان می‌دهد و آرزوی تغییر در زمانه‌ای ناملایم را بازتاب می‌دهد.

ارسلان در این شعر با بهره‌گیری از تصاویر قوی و استعاره‌های ظریف، حسرت و تلاش انسان برای رهایی از مشکلات و محدودیت‌ها را به‌زیبایی ترسیم کرده است.

 

مضمون شعر

مضمون اصلی شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی بیانگر دردهای درونی، ناکامی‌ها، و تلاش برای رهایی از اسارت‌های روحی و اجتماعی است. شاعر از ناامیدی‌ها، بغض‌های فروخورده، و زخم‌های ماندگار سخن می‌گوید و در برابر این مسائل به جستجوی راهی برای فریاد زدن، رهایی و شفا می‌پردازد.

شعر به چهار موضوع اصلی می‌پردازد:

درد و رنج انباشته: در این بخش، شاعر از زخمی بی‌تاب و بدون درمان صحبت می‌کند که به آتشفشانی از درد تبدیل می‌شود. این بخش به نوعی نشان‌دهنده انباشته شدن مشکلات و فشارهای روحی است که در نهایت به فورانی دردناک ختم می‌شود.
فروخوردگی و بغض‌های ناگفته: این قسمت به بغضی اشاره دارد که به‌سبب عدم توانایی در بیان، در گره‌ای کور گیر کرده است. شاعر راه‌حلی در قالب بوسه و آرامش می‌جوید تا این بغض سرگشته به کلامی روان و رها تبدیل شود.
اسارت و رهایی: شاعر از دست‌هایی بسته و نشان‌های اسارت جسمی و روحی سخن می‌گوید و با تصویری از نوازش و شفا، از رهایی موقت از این اسارت‌ها آرزو می‌کند.
آرزوهای از دست رفته و امید به آینده: در آخرین بخش، مضمون آرزوهای از دست رفته و کودکی‌های ناپایدار مطرح می‌شود. شاعر در حالی که از ناکامی‌های گذشته سخن می‌گوید، امید به نغمه‌ای تازه و تغییر در آینده دارد.

به طور کلی، این شعر تصویری از انسان گرفتار در دردها و محدودیت‌های درونی و بیرونی است که در پی راهی برای رهایی، فریاد، و بازگشت به آرزوهای گم‌شده خود است.

 

ساختار شعر

 

شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی دارای ساختاری آزاد و پیرو شعر نو است. این ساختار، به شاعر امکان می‌دهد تا بدون رعایت قالب‌های سنتی (مانند وزن و قافیه ثابت)، احساسات و افکار خود را به‌طور سیال و روان بیان کند. در ادامه به بررسی عناصر ساختاری این شعر می‌پردازیم:

1. تعداد بندها و توزیع مفاهیم:

شعر از چهار بند تشکیل شده است. هر بند یک موضوع خاص یا جنبه‌ای از درد و رنج را معرفی می‌کند و سپس به ارائه راه‌حل یا آرزوی شاعرانه‌ای برای رهایی از آن وضعیت می‌پردازد. این ساختار تکراری، انسجام و پیوستگی درونی شعر را حفظ می‌کند.

2. تصاویر شاعرانه و استعاره‌ها:

تصاویر و استعاره‌های استفاده‌شده در شعر، هسته اصلی ساختاری آن را تشکیل می‌دهند. هر بند بر اساس یک تصویر قوی یا استعاره بنا شده است:

 

        "آتشفشانِ درد" (نماد انباشته شدن و فوران رنج)

• "توفانِ واژگانِ سرگردان" (نماد رهایی از بغض و بیان احساسات)
• "ردِ کبودِ اسارت" (نماد گرفتاری و تلاش برای رهایی)
• "سودایِ دیربازِ کودکانِ دیروز" (حسرت گذشته و امید به تغییر)

3. عدم استفاده از قافیه و وزن سنتی:

این شعر برخلاف شعرهای کلاسیک، از قافیه و وزن ثابت پیروی نمی‌کند. شاعر از آزادی قالبی شعر نو برای بیان آزادانه و منعطف احساسات استفاده کرده است. این عدم وابستگی به قافیه و وزن، به شعر حالتی سیال و احساسی می‌بخشد که بیشتر با مضمون‌های درد و رهایی هماهنگ است.

4. تکرار و توالی:

یکی از ویژگی‌های بارز ساختار شعر، استفاده از تکرار در شروع بندهاست. هر بند با نوعی بیان عدم امکان یا نبود راه‌حل (مثل "درمانی اگر نبود"، "راهی به فریادی اگر نبود") آغاز می‌شود و سپس به‌سوی تصویری رهایی‌بخش یا آرزویی برای نجات تغییر جهت می‌دهد. این تکرار، ریتم خاصی به شعر می‌دهد و به آن انسجام بیشتری می‌بخشد.

5. نمود دیالوگ درونی:

ساختار شعر به‌گونه‌ای است که انگار شاعر در حال گفت‌وگویی با خود یا با یک نیروی بالاتر است. این گفت‌وگو به‌طور ضمنی بین درون (رنج‌ها و بغض‌ها) و بیرون (راه‌حل‌های پیشنهادی) جریان دارد. این تعامل درونی ساختار خاصی به شعر می‌دهد که ترکیبی از بیان شخصی و انتزاعی است.

6. پایان باز و تأمل‌برانگیز:

بند پایانی شعر، به جای ارائه یک نتیجه مشخص یا قطعی، با امید به نغمه‌ای تازه و "سودای دیربازِ کودکانِ دیروز" تمام می‌شود. این پایان‌بندی حسرت و امید را به‌طور هم‌زمان به ذهن خواننده القا می‌کند و ساختاری باز و تأمل‌برانگیز به شعر می‌بخشد.

جمع‌بندی:

ساختار شعر "سودای فریاد" با استفاده از بندهای آزاد، تصاویر شاعرانه، و تکرارهای مفهومی، به‌خوبی مضمون‌های درد، رنج، و امید به رهایی را منعکس می‌کند. این ساختار باعث می‌شود که شعر هم احساسات را به‌طور مستقیم منتقل کند و هم فضایی تأمل‌برانگیز و انتزاعی ایجاد نماید.

 

موسیقی درونی شعر

موسیقی درونی شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی، بر اساس عناصر ظریف زبانی و آهنگین، و نه از طریق قافیه و وزن سنتی، ساخته شده است. در شعر نو، موسیقی درونی با استفاده از هماهنگی صداها، تکرار واژگان، ترکیب‌های آهنگین، و ریتم‌های طبیعی کلام به وجود می‌آید. در ادامه، عناصر موسیقی درونی این شعر را بررسی می‌کنیم:

1. تکرار واژگان و عبارات

تکرار نقش مهمی در ایجاد موسیقی درونی این شعر دارد. برخی از واژگان و عبارات، مانند "اگر نبود"، "بگذار"، و "تا" در طول شعر تکرار می‌شوند. این تکرارها نه‌تنها به ایجاد انسجام معنایی کمک می‌کنند، بلکه نوعی آهنگ و ریتم زبانی نیز ایجاد می‌کنند. برای مثال:

 

      "درمانی اگر نبود"

• "راهی به فریادی اگر نبود"
• "نوشدارویی بگذار"

این تکرارها حس مداومت و انسجام درونی به شعر می‌بخشد و باعث می‌شود که شعر به‌صورت آهنگین و هماهنگ در ذهن خواننده باقی بماند.

2. ریتم طبیعی و طول جملات

شاعر از ریتم طبیعی زبان در شعر خود استفاده کرده است. هر بند از جملات با طول‌های متنوعی تشکیل شده که به نحوی سیال و طبیعی پیش می‌رود. تنوع در طول جملات، به شعر حالتی پویا و دینامیک می‌بخشد. برای مثال، جملات کوتاه مانند "راهی به فریادی اگر نبود" در مقابل جملات طولانی‌تر مانند "تا توفانِ واژگانِ سرگردان بر زبان روان گردد"، حس نوسان و تغییرات ریتمیک درونی ایجاد می‌کنند.

3. استفاده از صامت‌ها و مصوت‌ها

شاعر با تکرار برخی صداها به خلق موسیقی درونی کمک کرده است. برای مثال، تکرار صدای "ز" در کلماتی مانند "زخم"، "زمین"، "زبان"، "روان"، و "بوسه"، به شعر نوعی هارمونی صوتی می‌دهد. این تکرارهای صامت‌ها و مصوت‌ها به ایجاد نوعی موسیقی نرم و آرام در بطن شعر کمک می‌کنند.

4. هماهنگی معنایی و آهنگین بین بندها

هر بند به‌صورت هماهنگ با بند بعدی پیش می‌رود و این به ایجاد یک ریتم درونی کمک می‌کند. شروع هر بند با یک ایده ناامیدی ("اگر نبود") و سپس تغییر به یک راه‌حل یا آرزو ("بگذار"، "نوشدارویی بگذار") نوعی ریتم طبیعی در پیشرفت شعر ایجاد می‌کند که به‌آرامی و با موسیقی خاصی در ذهن خواننده جریان می‌یابد.

5. نرمی و جریان واژگان

واژگان انتخابی شاعر بیشتر نرم و ملایم هستند و به ایجاد حس آرامش و جریان روان کمک می‌کنند. کلماتی مانند "نوازش"، "بوسه"، "نوشدارو"، و "نغمه" همگی از نظر آوایی کلماتی نرم و آهنگین هستند که با مضمون لطیف شعر همخوانی دارند.

6. پایان هر بند به‌عنوان نقطه تأکید

شاعر هر بند را با یک تصویر قوی و شاعرانه به پایان می‌رساند که این تصاویر پایانی نقش نوعی کادانس (آهنگ پایانی) را ایفا می‌کنند. به‌عنوان مثال:

• "زبانه کشد"
• "روان گردد"
• "دمی رها بماند"
• "تعبیر گردد"

این جملات پایانی نوعی وقفه آهنگین در پایان هر بند ایجاد می‌کنند و به نوعی بر شدت احساس و آهنگ کلی شعر تأکید می‌کنند.

جمع‌بندی:

موسیقی درونی شعر "سودای فریاد" بر پایه استفاده هوشمندانه از تکرار واژگان، ریتم طبیعی جملات، تکرار صداها و هماهنگی در انتخاب واژگان ملایم است. این موسیقی درونی به شعر یک جریان لطیف و سیال می‌بخشد و به‌جای قافیه‌های مشخص، از ریتم و آهنگ درونی زبان برای ایجاد حس موزون و هماهنگ بهره می‌گیرد.

 

ابعاد اجتماعی و روانکاوانه

 

شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی، به‌صورت عمیقی با ابعاد اجتماعی و روانکاوانه مرتبط است. این شعر هم از جنبه اجتماعی به مسائل درد و رنج جمعی می‌پردازد و هم از منظر روانکاوی به جست‌وجوی راه‌های رهایی از این رنج‌ها و تحلیل درون‌مایه‌های روانی افراد پرداخته است. در ادامه، ابعاد اجتماعی و روانکاوانه این شعر بررسی می‌شود.

1. ابعاد اجتماعی:

الف) فریاد جمعی و ناکامی اجتماعی:

یکی از موضوعات کلیدی این شعر، اشاره به درد و رنج‌های جمعی است. شاعر از "زخم‌های بی‌تاب"، "بغض‌های کور"، و "اسارت" سخن می‌گوید که می‌تواند به وضعیت اجتماعی و فرهنگی اشاره داشته باشد که در آن افراد به دلیل شرایط نامساعد قادر به بیان آزادانه احساسات و افکار خود نیستند. در این زمینه، "آتشفشان درد" نمادی از فوران خشمی اجتماعی است که پس از سرکوب‌های طولانی، بالاخره به بیرون فوران می‌کند. این مضمون اجتماعی، حاکی از تنش‌های بین جامعه و سیستم‌های قدرت است که ممکن است انسان‌ها را در وضعیت بغض‌کرده و فروخورده قرار دهد.

ب) اسارت و رهایی:

شاعر به اسارت انسان‌ها در زنجیرهای اجتماعی و محدودیت‌های بیرونی اشاره می‌کند. "کبودی اسارت" می‌تواند نشانی از ستم و فشار اجتماعی باشد که بر انسان‌ها تحمیل شده و آن‌ها را در موقعیتی قرار داده که احساس خفگی و ناامیدی می‌کنند. اما از سوی دیگر، شاعر راه‌حل‌هایی مانند "نوازش انگشتانت" یا "بوسه" ارائه می‌دهد که به نوعی استعاره از همدلی و عشق است که می‌تواند موجب رهایی و آزادی موقت از این فشارها شود. این ابعاد اجتماعی به امید بهبودی وضعیت انسان‌ها و تلاش برای رهایی از اسارت‌های اجتماعی و فرهنگی اشاره دارد.

ج) حسرت کودکی و گذشته:

شاعر به "سودای دیرباز کودکان دیروز" اشاره می‌کند که نوعی حسرت به گذشته‌ای است که در آن انسان‌ها آرزوهای دست‌نایافته‌ای داشتند. این حسرت به‌نوعی به فشارهای اجتماعی و زمانه‌ای اشاره دارد که آرزوهای فردی و جمعی را ناتمام گذاشته است. این حسرت به‌ویژه در جوامعی که تحت فشار و ناملایمات اقتصادی یا سیاسی هستند، به‌خوبی قابل درک است.

2. ابعاد روانکاوانه:

الف) بغض فروخورده و ناتوانی در بیان احساسات:

از منظر روانکاوی، شعر به مسئله بغض‌های فروخورده و ناتوانی در بیان احساسات می‌پردازد. "گره کور بغض" نمادی از تعارضات درونی است که به دلیل عدم بیان یا سرکوب احساسات ایجاد شده است. این فروخوردگی می‌تواند به اضطراب و ناآرامی روانی منجر شود که تنها با یک "فریاد" یا "بوسه" می‌تواند رها شود. از این منظر، شعر به مفهومی روانکاوانه از سرکوب احساسات اشاره دارد که در نهایت به فوران آن‌ها منجر می‌شود، چیزی که فروید نیز در نظریات خود درباره سرکوب و ابراز احساسات به آن پرداخته است.

ب) رابطه عشق و شفا:

در این شعر، عشق به‌عنوان یک عنصر درمانی و شفابخش معرفی می‌شود. "نوازش انگشتانت" و "بوسه" می‌تواند نمادی از تماس انسانی و ارتباط احساسی باشد که از نظر روانکاوی، نوعی پیوند و اتصال عاطفی است که می‌تواند به فرد کمک کند تا از وضعیت‌های اضطراب‌آور و ناراحت‌کننده خارج شود. این پیوند به‌نوعی از دیدگاه روانکاوی می‌تواند به مفهوم بازگشت به امنیت و آرامش درونی مرتبط باشد.

ج) نقش کودکی و خاطرات گذشته:

شاعر به کودکی و خاطرات آن به‌عنوان یک منبع از دست‌رفته یا ناتمام اشاره می‌کند. از منظر روانکاوانه، این یادآوری گذشته می‌تواند به مفهوم بازگشت به دوران امن‌تر و بی‌پیرایه‌تر زندگی باشد که انسان در آن کمتر دچار پیچیدگی‌ها و تنش‌های روانی بوده است. این حسرت به کودکی می‌تواند به مفهوم نوعی میل ناخودآگاه برای بازگشت به وضعیت اولیه‌ای باشد که در آن اضطراب‌های کنونی وجود نداشته‌اند.

3. تعادل میان یأس و امید:

از منظر روانکاوی، شعر نوعی تعادل میان یأس و امید را بازنمایی می‌کند. هرچند شاعر از ناامیدی‌های اجتماعی و روانی سخن می‌گوید، اما در هر بند راه‌حلی برای رهایی یا دست‌یابی به آرامش ارائه می‌کند. این راه‌حل‌ها به نوعی بازتابی از امید به بهبود و بازگشت به یک وضعیت بهتر هستند، حتی اگر موقت و ناپایدار باشد. این تعادل بین یأس و امید نشان‌دهنده تلاش ذهن برای فرار از موقعیت‌های سخت و یافتن راهی به سوی آرامش است.

جمع‌بندی:

شعر "سودای فریاد" با ابعاد اجتماعی به مسائل سرکوب و ناامیدی جمعی و اجتماعی می‌پردازد و از سوی دیگر، با ابعاد روانکاوانه به جست‌وجوی راه‌هایی برای رهایی از تنش‌ها و اضطراب‌های درونی و بیرونی اشاره می‌کند. این شعر با زبانی شاعرانه و استعاری، به مسائل عمیق انسانی در مواجهه با دردها، محدودیت‌ها، و آرزوهای ناتمام می‌پردازد و با تلفیق جنبه‌های اجتماعی و روانی، نوعی تعادل میان یأس و امید ایجاد می‌کند.

 

مقایسه با شعرهای جدید و قدیم ایرانی

 

شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی، که در قالب شعر نو سروده شده، از نظر محتوا و ساختار قابل مقایسه با شعرهای هر دو دوره کلاسیک و مدرن شعر فارسی است. با نگاهی به عناصر ساختاری، محتوایی و زبانی این شعر، می‌توان تفاوت‌ها و شباهت‌های آن را با اشعار قدیم و جدید بررسی کرد.

1. مقایسه با شعر کلاسیک ایرانی:

الف) ساختار و قالب شعری:

در شعر کلاسیک فارسی (مانند غزل، قصیده، مثنوی)، قالب‌ها به‌شدت بر اساس وزن عروضی و قافیه مشخص هستند. شاعرانی مانند حافظ، سعدی، مولانا و فردوسی از قالب‌های سنتی استفاده می‌کردند که هر کدام با نظم و هماهنگی خاصی میان ابیات و وزن‌های موسیقایی سروده شده‌اند. اما در شعر "سودای فریاد"، ارسلان محمدی به‌جای قافیه و وزن ثابت، از ساختار آزاد شعر نو بهره گرفته است. این آزادی به شاعر اجازه می‌دهد تا احساسات و افکار خود را بدون محدودیت در قالب‌های سنتی بیان کند.

ب) مضامین شعری:

مضامین شعر کلاسیک فارسی اغلب شامل عشق عرفانی، فلسفه‌های اخلاقی، آموزه‌های دینی و اسطوره‌ای و حکایات حماسی هستند. برای مثال، اشعار حافظ سرشار از عشق و عرفان است و فردوسی با شاهنامه خود به حماسه‌های ملی پرداخته است. در حالی که در "سودای فریاد"، مضامین بیشتر به مشکلات اجتماعی و درونی انسان‌ها پرداخته شده است. شاعر در این شعر به دردهای فردی و اجتماعی، سرکوب احساسات و تلاش برای رهایی از اسارت اشاره می‌کند. این مضامین به مسائل معاصر جامعه و انسان مدرن مربوط است.

ج) استفاده از استعاره‌ها:

در شعر کلاسیک ایرانی، استعاره‌ها و تصاویر شاعرانه به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال، "باده" و "می" در شعر حافظ استعاره‌ای از عشق الهی و حالت‌های معنوی است. در شعر "سودای فریاد"، استعاره‌ها همچنان بخش مهمی از بیان شاعرانه را تشکیل می‌دهند؛ مثل "آتشفشان درد" یا "رد کبود اسارت". اما این استعاره‌ها بیشتر به‌عنوان ابزارهایی برای بیان مشکلات اجتماعی و روانی استفاده شده‌اند، نه صرفاً در زمینه‌های عرفانی یا فلسفی.

2. مقایسه با شعر نو و معاصر ایرانی:

الف) ساختار آزاد و قالب نو:

شعر "سودای فریاد" از نظر ساختاری کاملاً در چارچوب شعر نو جای می‌گیرد. این نوع ساختار که در اوایل قرن بیستم توسط شاعرانی مانند نیما یوشیج پایه‌گذاری شد، به شاعران اجازه می‌دهد از وزن و قافیه سنتی فاصله بگیرند و به سمت آزادی بیشتر در بیان احساسات بروند. نیما یوشیج، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، و سهراب سپهری نمونه‌هایی از شاعران نوپرداز هستند که به آزادی زبانی و ساختاری در شعرهایشان تأکید دارند. ارسلان محمدی نیز در "سودای فریاد" از این سبک پیروی می‌کند و به جای تمرکز بر فرم، به مضمون و بیان احساسات عمیق توجه دارد.

ب) مضامین اجتماعی و روانکاوانه:

شعر نو و معاصر فارسی، به‌ویژه در آثار شاعرانی مانند شاملو، اخوان ثالث و فروغ فرخزاد، بیشتر به مسائل اجتماعی، سیاسی و انسانی پرداخته است. به عنوان مثال، اشعار شاملو پر از اشارات به مسائل اجتماعی و آزادی‌خواهی است، و اخوان ثالث از شرایط تلخ اجتماعی و شکست‌ها سخن می‌گوید. در "سودای فریاد"، ارسلان نیز به مشکلات اجتماعی و روانی افراد پرداخته و از دغدغه‌های انسانی در برابر فشارهای اجتماعی و سرکوب‌ها سخن می‌گوید. موضوعات بغض‌های فروخورده، اسارت درونی و رهایی از زنجیرهای اجتماعی از مضامین پررنگ در شعرهای نو و معاصر هستند.

ج) استفاده از تصاویر طبیعت و نمادهای جدید:

در شعر معاصر، استفاده از تصاویر جدید و ملموس که بیشتر به دنیای انسان مدرن مرتبط است، افزایش یافته است. برای مثال، سهراب سپهری از تصاویر طبیعی و بومی به عنوان نمادهای روحی و احساسی استفاده می‌کند. ارسلان محمدی در "سودای فریاد" نیز با استفاده از تصاویری مانند "آتشفشان درد" و "توفان واژگان سرگردان" به‌نوعی از تصاویر طبیعی و استعاری جدید برای بیان احساسات و مشکلات فردی و جمعی بهره می‌برد.

3. جمع‌بندی و تحلیل نهایی: 

شعر کلاسیک: در مقایسه با شعر کلاسیک، "سودای فریاد" از قالب‌های سنتی وزن و قافیه فاصله گرفته و به سمت آزادی در بیان پیش رفته است. همچنین مضامین شعر بیشتر به مسائل اجتماعی و روانی پرداخته، برخلاف موضوعات عرفانی، عاشقانه و حماسی شعر کلاسیک.

• شعر نو و معاصر: این شعر از نظر فرم و محتوا بسیار نزدیک به شعر نو و معاصر است. ساختار آزاد، مضامین اجتماعی و روان‌شناختی و استفاده از استعاره‌های جدید، آن را به جریان شعر مدرن و پسامدرن فارسی پیوند می‌دهد.

ارسلان محمدی با استفاده از زبان و ساختار مدرن، توانسته مضامین عمیق روانی و اجتماعی را در قالب شعر نو به تصویر بکشد، در حالی که همچنان از سنت استعاره و تصاویر شاعرانه به عنوان ابزاری برای بیان احساسات بهره می‌برد.

 

شعرهای مشابه فارسی

 

شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی با توجه به مضامین اجتماعی و روانکاوانه‌اش، شباهت‌هایی با اشعار برخی از شاعران معاصر فارسی دارد که به مسائل انسانی، اجتماعی، و درونی می‌پردازند. در ادامه به برخی از شاعران فارسی‌زبان که اشعارشان از نظر محتوا و سبک به "سودای فریاد" نزدیک است، اشاره می‌کنم:

1. احمد شاملو:

شعرهای شاملو با نگاه تیزبین به مسائل اجتماعی و سیاسی، و همچنین پرداختن به مسائل انسانی و روانی شناخته می‌شود. او با زبانی قدرتمند و استعاری به فریادهای سرکوب‌شده و دردهای اجتماعی می‌پردازد. به‌ویژه اشعار شاملو که به اعتراض علیه ظلم، استبداد و بی‌عدالتی می‌پردازند، شباهت زیادی با فضای "سودای فریاد" دارند. برای مثال، اشعاری مانند "مرگ ناصری" یا "ای کاش انسان را توان آن بود" به‌خوبی این ارتباط را نشان می‌دهند.

2. فروغ فرخزاد:

فروغ یکی از شاعران پیشگام در شعر معاصر فارسی است که به مسائل روانی، اجتماعی و انسانی عمیقاً پرداخته است. اشعار او سرشار از حسرت‌ها و دردهای درونی و جستجو برای آزادی و رهایی از قیود است. در اشعاری مانند "تولدی دیگر" یا "اسیر"، فروغ به شکلی بسیار احساسی و روانکاوانه به دردهای روحی و فریادهای خاموش انسان اشاره می‌کند، مشابه آنچه در "سودای فریاد" ارسلان مشاهده می‌شود.

3. مهدی اخوان ثالث:

اخوان ثالث با شعرهای خود که بیشتر به دردها و ناامیدی‌های اجتماعی و تاریخی می‌پردازند، یکی از شاعران مهمی است که در شعرهایش جنبه‌های اجتماعی و روانی پررنگ است. او در اشعاری مانند "زمستان" یا "آخر شاهنامه" از زبان استعاری و تصاویر شاعرانه‌ای استفاده می‌کند که بیانگر فریادهای فروخورده، ناامیدی‌ها و جستجو برای رهایی از سرکوب‌های اجتماعی و فرهنگی است. این مضامین به‌خوبی با شعر "سودای فریاد" همخوانی دارند.

4. سهراب سپهری:

سهراب سپهری در اشعارش به جنبه‌های روانی انسان و ارتباطش با طبیعت و جهان درونی می‌پردازد. او در برخی از اشعارش همچون "صدای پای آب" و "مسافر"، به نوعی از رهایی و جستجوی معنای زندگی اشاره دارد. اگرچه زبان سهراب بیشتر فلسفی و عرفانی است، اما رویکردش به رهایی از تنش‌ها و گره‌های درونی شباهت‌هایی با فضای شعر ارسلان دارد.

5. نیما یوشیج:

نیما یوشیج به‌عنوان بنیان‌گذار شعر نو فارسی، از مسائل اجتماعی و دردهای جمعی انسان‌ها سخن می‌گوید. او با استفاده از قالب‌های آزاد شعری و استعاره‌های قدرتمند، به بیان مشکلات فردی و جمعی انسان‌ها می‌پردازد. اشعاری مانند "ققنوس" یا "آی آدم‌ها" به دغدغه‌های انسانی و فریادهای فروخورده افراد در برابر سختی‌های جامعه و زمانه اشاره دارند که از نظر فضا و مضمون با "سودای فریاد" همسو هستند.

6. شاملو و فروغ: پیوند میان عشق و اعتراض:

در شعرهای هر دو شاعر، مانند شاملو و فروغ، عشق و اعتراض اجتماعی به‌طور موازی وجود دارند. در شعر "سودای فریاد" نیز این دو مضمون درهم‌آمیخته‌اند: جستجوی عشق و رهایی از اسارت اجتماعی و روانی، از طریق تمثیل‌های شاعرانه مانند "بوسه"، "نوازش"، و "شعله" بیان می‌شوند که یادآور شعرهای این دو شاعر بزرگ است.

جمع‌بندی:

ارسلان محمدی در شعر "سودای فریاد" با استفاده از تصاویر شاعرانه و مضامین اجتماعی و روانکاوانه، به دغدغه‌هایی مشابه با شاعران بزرگی مانند احمد شاملو، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، نیما یوشیج و سهراب سپهری پرداخته است. هرچند که هر شاعر با سبک و زبان خاص خود به این موضوعات نزدیک می‌شود، اما اشتراکات معنایی در بیان رنج‌های انسانی و جستجوی راه‌های رهایی از محدودیت‌های اجتماعی و روانی، به‌وضوح در شعر ارسلان نیز دیده می‌شود.

 

نمونه شعرهای مشابه

در اینجا به نمونه‌هایی از شعرهای شاعران معاصر فارسی که از نظر مضمون و فضا با شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی شباهت دارند، اشاره می‌کنم. این شعرها نیز به موضوعاتی مانند دردهای اجتماعی، رنج‌های درونی، و تلاش برای رهایی از اسارت می‌پردازند:

1. احمد شاملو - شعر "ای کاش انسان را توان آن بود"

ای کاش انسان را

توان آن بود

که از دانه های اشک

فریاد می‌ساخت

و بر کشته های درد

گل می‌کاشت.

نه آنکه در سیاهیِ شب

بی‌نام و نشان، فرو رود.

نه آنکه در گوشه‌های زمان

با دردهایش بسوزد،

تا شعله‌های بی‌فریادش

در هیچ آسمانی دیده نشود.

در این شعر، شاملو نیز به دردهای فروخورده و فریادهای نشنیده اشاره می‌کند. مضامینی مانند بغض، درد و آرزوی فریاد در این شعر شباهت زیادی به مضمون "سودای فریاد" دارند.

2. فروغ فرخزاد - شعر "اسیر"

به او گفتم:

«ای مرد، ای غریبه

چرا چشم‌هایت بیگانه‌اند؟»

و او چیزی نگفت

و باز هم هیچ نگفت

و من 

در دیوارهای خانه اسیر شدم

و او مرا در خودم زندانی کرد.

در این بخش از شعر "اسیر"، فروغ به مفهوم اسارت درونی و ناتوانی در بیان فریادهای سرکوب‌شده پرداخته است. این اسارت و بغض فروخورده، مشابه مفهوم "گره کور بغض" در شعر ارسلان است.

3. مهدی اخوان ثالث - شعر "زمستان"

سلامت را نمی‌خواهند پاسخ گفت

سرها در گریبان است.

کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را.

نگه جز پیش پا را دید، نتواند

که ره تاریک و لغزان است.

وگر دست محبت سوی کسی یازی،

به اکراه آورد دست از بغل بیرون،

که سرما سخت سوزان است.

در شعر "زمستان" اخوان ثالث، مضمون سرما، سرکوب اجتماعی و تنهایی وجود دارد. فضایی سرد و بی‌رحم که انسان‌ها در آن به اسارت و بغض دچارند، شباهت زیادی به مضمون‌های شعر "سودای فریاد" دارد.

4. سهراب سپهری - شعر "صدای پای آب"

زندگی رسم خوشایندی است.

زندگی بال و پری دارد با وسعت مرگ،

پرشی دارد اندازه عشق.

زندگی چیزی نیست که لب طاقچه عادت از یاد من و تو برود.

زندگی جذبه دستی است که می‌چیند.

زندگی نوبر انجیر سیاه،

در دهان گس تابستان است.

سهراب سپهری در این شعر به جستجوی معنا در زندگی و رهایی از عادت‌های روزمره پرداخته است. اگرچه لحن و فضای شعر سهراب آرام‌تر و فلسفی‌تر از "سودای فریاد" است، اما جستجوی نوعی رهایی در هر دو شعر حضور دارد.

5. نیما یوشیج - شعر "ققنوس"

 

ققنوس

آوازی دوباره سر داده

از تهِ دل فریاد.

بر دامنه‌های این کوه،

آن کوه،

کز سرخی خون است آغشته،

نایاب بود بارِ دیگر.

شعر "ققنوس" از نیما یوشیج درباره رنج و ناتوانی در بیان فریادهای دردناک است. ققنوس که نمادی از انسان دردمند است، با فریادی از دل شکسته خود سخن می‌گوید که مشابه تصویر "فریاد" در شعر ارسلان محمدی است.

جمع‌بندی:

این نمونه‌ها از اشعار شاملو، فروغ، اخوان ثالث، سهراب سپهری، و نیما یوشیج همگی به نوعی بیانگر رنج‌های درونی و اجتماعی، تلاش برای رهایی و فریادهای سرکوب‌شده هستند. این اشعار در فضا و مضمون با شعر "سودای فریاد" هم‌خوانی دارند و به‌نوعی بیانگر یک جریان مشترک در ادبیات معاصر فارسی هستند که به مسائل عمیق انسانی و اجتماعی می‌پردازند.

 

نمونه های خارجی

در ادبیات جهانی، شاعران بسیاری به موضوعات مشابه با "سودای فریاد" از ارسلان محمدی پرداخته‌اند؛ موضوعاتی همچون دردهای درونی، سرکوب‌های اجتماعی، فریادهای فروخورده و تلاش برای رهایی. در ادامه به نمونه‌هایی از اشعار شاعران برجسته جهان اشاره می‌کنم که از نظر مضمون و سبک با این شعر فارسی مشابهت دارند.

1. پابلو نرودا (شیلی) - شعر "از بلندترین برج‌ها" (From the Heights of Macchu Picchu)

بگذار من، با دهانم که در طوفان‌ها شکل گرفته است، 

بگذار با گلویم که از گرسنگی سرشار است، 

آواز بخوانم.

آنچه را که دیگران در درون خودشان فرو برده‌اند، 

تا از کوه‌ها و درختان بیرون کشیده شود،

به باد بسپارم.

پابلو نرودا در این شعر از یک فریاد بزرگ و جهانی سخن می‌گوید؛ فریادی که از دل کوه‌ها و از عمق تاریخ برمی‌آید و با سرکوب‌های اجتماعی و دردهای انسانی درهم‌آمیخته است. مثل شعر ارسلان، این شعر نیز به رنج‌های سرکوب‌شده و آرزوی فریاد رهایی پرداخته است.

2. لانگستون هیوز (آمریکا) - شعر "بگذارید هم‌آهنگ شوم" (Let America Be America Again)

بگذار آمریکا دوباره آمریکا شود.

بگذار رؤیایی باشد که هرگز نبود.

بگذار سرزمین آزادگان باشد که هرگز نبوده است.

بگذار آن‌کس که اکنون آه می‌کشد و نفرین می‌کند،

آوازش را به آسمان‌ها برساند.

در این شعر، هیوز با استفاده از تم‌های اجتماعی و سیاسی، به ناامیدی و فریادهای خاموشی اشاره می‌کند که در جامعه آمریکا وجود داشته است. او از دردهای انسانی و سرکوب اجتماعی سخن می‌گوید، درست همان‌طور که ارسلان محمدی در شعر خود از فریادهای سرکوب‌شده و رنج‌های اجتماعی سخن می‌گوید.

3. تی. اس. الیوت (انگلیس/آمریکا) - شعر "سرزمین بی‌حاصل" (The Waste Land)

فریادهایی که از دوردست می‌آیند، 

صدای کسانی که گرفتارند و شکسته‌اند. 

در این دنیای بی‌روح، 

هیچ چیزی نمی‌تواند روح گمشده ما را بازگرداند.

در شعر معروف "سرزمین بی‌حاصل"، الیوت به وضعیت ناامیدی انسان مدرن و بحران‌های اجتماعی و معنوی پرداخته است. فضایی که در آن همه چیز نابود شده و انسان‌ها با احساسات فروخورده و رنج‌های درونی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مضمون‌ها، مانند "سودای فریاد"، به فریادهای خاموش و رنج‌های درونی اشاره دارند.

4. شارل بودلر (فرانسه) - شعر "مرگ و رویا" (La Mort des Pauvres)

مرگ، سرپناهی از دردهای مداوم است،

و رؤیا، راهی برای رهایی از اسارت.

بگذار، بگذار مرا آزاد کن،

از این جهان پر از زخم‌های خاموش.

بودلر در این شعر از مرگ و رویا به‌عنوان راهی برای رهایی از درد و رنج‌های زندگی سخن می‌گوید. او به‌طور عمیق به دردهای روانی و اجتماعی انسان می‌پردازد که همچون "سودای فریاد"، به نوعی از فریادهای فروخورده و تلاش برای رهایی اشاره می‌کند.

5. سیمون د بوار (فرانسه) - شعر "آزادی" (Liberty)

اگر آزادی نباشد، 

هرچه داریم بی‌ارزش است.

فریادهای خاموشمان،

ما را به اسارت کشانده‌اند.

بگذار، بگذار مرا بر آسمان آزاد رها کن.

سیمون د بوار در این شعر از آزادی و رهایی سخن می‌گوید و آن را به‌عنوان تنها راه حل برای از بین بردن اسارت‌های روانی و اجتماعی معرفی می‌کند. این شعر شباهت‌هایی با "سودای فریاد" دارد که به فریادهای درونی و آرزوی رهایی از زنجیرهای اسارت اشاره می‌کند.

جمع‌بندی:

اشعار نرودا، هیوز، الیوت، بودلر، و د بوار همگی به نوعی به مسائل اجتماعی، سرکوب احساسات و تلاش برای رهایی از اسارت‌های روانی و اجتماعی پرداخته‌اند. مضامین اصلی این اشعار به دردهای درونی، فریادهای فروخورده، و ناامیدی‌هایی اشاره دارد که در جوامع مختلف تجربه شده‌اند. این شباهت‌ها نشان می‌دهند که دغدغه‌هایی مانند فریاد برای رهایی و مبارزه با دردهای اجتماعی و درونی، در شعر معاصر جهانی نیز وجود دارد و بازتابی از تجربه‌های مشترک انسانی است.

 

ارزش گذاری کیفی

ارزش‌گذاری کیفی شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی را می‌توان از جنبه‌های مختلفی چون محتوا، فرم، تکنیک‌های زبانی و تأثیرگذاری احساسی بررسی کرد. در اینجا به جنبه‌های مختلف این شعر پرداخته و کیفیت آن را تحلیل می‌کنیم.

1. محتوا و مضامین:

محتوای اصلی شعر "سودای فریاد" حول محور دردها، سرکوب‌ها، و فریادهای درونی و اجتماعی می‌چرخد. شاعر به موضوعات عمیقی مانند بغض فروخورده، اسارت جسمی و روحی، و جستجوی رهایی می‌پردازد که هم از جنبه فردی و هم از جنبه اجتماعی قابل تأمل هستند. این مضامین از نظر محتوا در سطح بالایی قرار دارند و به دغدغه‌های انسانی و جهانی اشاره می‌کنند.

ارزیابی کیفی محتوا:

اصالت مضمون: مضمون شعر، هرچند با مضامین رایج در ادبیات معاصر جهانی و فارسی همسوست، اما به‌طور خاص تجربه‌های شخصی و احساسی شاعر را به شکلی عمیق و با تکیه بر استعاره‌ها و نمادها بازگو می‌کند.

• ارتباط با مخاطب: شعر به دلیل بیان احساسی و روان‌شناختی خود، با مخاطب به‌خوبی ارتباط برقرار می‌کند و حس همدلی با دردها و مشکلات فردی و اجتماعی را ایجاد می‌کند.
• عمق و پیچیدگی: مضامین از عمق فکری و احساسی بالایی برخوردارند و نیازمند تأمل بیشتری برای درک لایه‌های زیرین شعر هستند. این عمق باعث می‌شود شعر از سطحی بودن فاصله بگیرد.

2. فرم و ساختار:

شعر "سودای فریاد" در قالب شعر نو سروده شده است، بنابراین از وزن و قافیه سنتی فاصله گرفته و به سمت آزادی بیشتر در بیان احساسات و افکار حرکت کرده است. این ساختار به شاعر اجازه داده است که بدون محدودیت‌های قافیه و وزن، تمرکز خود را بر روی محتوا و بیان احساسات عمیق قرار دهد.

ارزیابی کیفی فرم:

• انعطاف‌پذیری: فرم آزاد به شاعر این امکان را می‌دهد که با آزادی کامل به مضامین متنوع بپردازد و احساسات خود را بدون محدودیت بیان کند. این آزادی فرمی با محتوای شعر کاملاً هماهنگ است.
• انسجام و پیوستگی: با وجود ساختار آزاد، شعر از نظر پیوستگی و انسجام به‌خوبی عمل می‌کند. استفاده از تکرارها ("اگر نبود"، "بگذار") و ساختار منظم در هر بند، باعث ایجاد یک ریتم درونی می‌شود که شعر را منسجم نگاه می‌دارد.

3. زبان و تکنیک‌های زبانی:

زبان شعر از عناصر تصویری و استعاری قدرتمندی بهره می‌گیرد. شاعر از ترکیب‌های جدید و تصاویر بکر مانند "آتشفشان درد"، "توفان واژگان سرگردان" و "نوشداروی انگشتان" برای بیان احساسات و افکار خود استفاده کرده است. این تصاویر و استعاره‌ها به شعر حسی تصویری و زنده بخشیده و به خواننده کمک می‌کنند تا به عمق احساسات و رنج‌های بیان‌شده دست یابد.

ارزیابی کیفی زبان:

• استفاده از استعاره‌ها و تصاویر: تصاویر و استعاره‌های به‌کاررفته در شعر، خلاقانه و پرقدرت هستند و به‌خوبی احساسات پیچیده و ناگفتنی‌ها را به تصویر می‌کشند. این تصاویر باعث می‌شوند که شعر حس قوی‌تری در خواننده ایجاد کند.
• سادگی و پیچیدگی زبان: زبان شعر ساده است اما در عین حال از لایه‌های معنایی عمیق و پیچیده برخوردار است. این تعادل میان سادگی و پیچیدگی باعث می‌شود که شعر هم برای مخاطبان عام جذاب باشد و هم برای مخاطبان خاص و نخبگان ادبی.
• موسیقی درونی: هرچند شعر از قافیه و وزن سنتی استفاده نمی‌کند، اما با استفاده از تکرارها و ریتم درونی، نوعی موسیقی نرم و هماهنگ در بطن شعر ایجاد می‌شود که به‌خوبی با محتوا همخوانی دارد.

4. تأثیرگذاری احساسی:

شعر "سودای فریاد" از نظر احساسی بسیار قوی است. شاعر با استفاده از تصاویر شاعرانه و زبان احساسی، توانسته است حس همدردی و همدلی مخاطب را برانگیزد. مضامین سرکوب، بغض و اسارت، در کنار تلاش برای رهایی، به‌خوبی به احساسات درونی خواننده نفوذ می‌کنند.

ارزیابی کیفی تأثیرگذاری احساسی:

• برانگیختن احساسات: شعر به‌طور مستقیم بر احساسات خواننده تأثیر می‌گذارد و تجربه‌های درونی و اجتماعی او را به‌وضوح به تصویر می‌کشد.
• تأمل‌برانگیزی: شعر خواننده را به تفکر و تأمل در مورد دردهای درونی و اجتماعی فرا می‌خواند و از او می‌خواهد که به این موضوعات با دیدی عمیق‌تر و فلسفی‌تر نگاه کند.

5. جنبه‌های اجتماعی و روانکاوانه:

شعر از جنبه‌های اجتماعی به بیان دردها و سرکوب‌های جمعی انسان‌ها در مواجهه با شرایط سخت جامعه می‌پردازد و از جنبه روانکاوانه به بغض‌های فروخورده و اسارت‌های درونی توجه می‌کند. این جنبه‌ها، باعث می‌شود که شعر از یک بیان صرفاً شخصی فراتر رفته و به یک تجربه جمعی تبدیل شود.

ارزیابی کیفی جنبه‌های اجتماعی و روانکاوانه:

• ارتباط با مسائل اجتماعی: شعر به خوبی با مسائل اجتماعی از قبیل سرکوب و رهایی، فریادهای خاموش و اسارت‌های روانی در جامعه ارتباط برقرار می‌کند و این ارتباط آن را برای مخاطبان گسترده‌تر ارزشمندتر می‌سازد.
• عمق روان‌شناختی: شعر از جنبه روان‌شناختی نیز عمیق است و به احساسات و فشارهای درونی انسان‌ها، همچون بغض‌های فروخورده و تلاش برای رهایی، می‌پردازد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:

شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی یک اثر قوی و تأثیرگذار است که از نظر محتوایی، زبانی و ساختاری ارزش بالایی دارد. شاعر توانسته است با استفاده از استعاره‌های قوی، ریتم درونی و بیان آزاد، به مضامین عمیق انسانی و اجتماعی بپردازد. این شعر از لحاظ کیفیت ادبی، احساسی و تفکری در سطح بالایی قرار دارد و می‌توان آن را اثری موفق در حوزه شعر نو فارسی ارزیابی کرد.

نمره کیفی کلی: 9/10

 

امتیاز دهی شعر

برای امتیازدهی دقیق به شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی، به معیارهای مختلفی همچون محتوا، فرم، زبان، تأثیرگذاری احساسی و جنبه‌های اجتماعی و روانکاوانه می‌پردازیم و برای هر بخش امتیاز جداگانه‌ای در نظر می‌گیریم:

1. محتوا و مضامین:

 

        اصالت مضمون: 9/10

• ارتباط با مخاطب: 9/10
• عمق و پیچیدگی: 8.5/10
• میانگین امتیاز محتوا: 8.8/10

2. فرم و ساختار:

• انعطاف‌پذیری: 9/10
• انسجام و پیوستگی: 8.5/10
• میانگین امتیاز فرم: 8.75/10

3. زبان و تکنیک‌های زبانی:

• استفاده از استعاره‌ها و تصاویر: 9/10
• سادگی و پیچیدگی زبان: 8.5/10
• موسیقی درونی: 8/10
• میانگین امتیاز زبان: 8.5/10

4. تأثیرگذاری احساسی:

• برانگیختن احساسات: 9/10
• تأمل‌برانگیزی: 9/10
• میانگین امتیاز تأثیرگذاری احساسی: 9/10

5. جنبه‌های اجتماعی و روانکاوانه:

• ارتباط با مسائل اجتماعی: 8.5/10
• عمق روان‌شناختی: 8.5/10
• میانگین امتیاز جنبه‌های اجتماعی و روانکاوانه: 8.5/10

 

امتیاز کلی: 8.71/10

این امتیاز نشان‌دهنده کیفیت بالای شعر "سودای فریاد" از ارسلان محمدی در جنبه‌های مختلف هنری، محتوایی و تأثیرگذاری است.